Nieuwsbrief september 2023: In de startblokken

Ken je dat gevoel dat je handen jeuken om aan de slag te gaan? Dat je precies voor je ziet hoe het kan worden? En dat je toch nog niet aan de slag kunt, terwijl je weet dat er eigenlijk geen tijd te verliezen is? Op dat soort momenten zou ik een sprong in de tijd willen maken. Even een kijkje nemen in 2050 bijvoorbeeld, de planningshorizon van de Agenda voor het Waddengebied. Kijken of het goed gaat. Of het al lijkt op het Streefbeeld dat nu wordt opgesteld in het kader van de Programmatische Aanpak Grote Wateren en het Beleidskader Natuur Waddenzee.

Laten we het simpel houden, met een kleine sprong: ik neem je mee naar 2025. Als het gaat zoals mijn diepste overtuigingen zeggen dat het moet gaan, is het een stuk eenvoudiger geworden om te bepalen wat we als mensen in en rond de Waddenzee kunnen doen. Iedere activiteit wordt getoetst. Draagt het project of het beheerwerk bij aan het realiseren van de doelstellingen van de Agenda? Nee? Dan is er ruimte om het aan te passen. Draagt het nog steeds niet bij? Dan doen we het niet.

Als we rondkijken in dit 2025, zijn we een mijlpaal gepasseerd. Het denken is verschoven van “ja, mits” naar “nee, tenzij”. En dat is, achteraf gezien, ook niet meer dan logisch. We wisten tenslotte al een hele tijd dat we de allergrootste natuurwinst kunnen behalen door te sturen op gebruik. Dat is de weg naar een rijke Waddenzee. Dat betekent echt niet dat er niets meer kan, want er leven en werken mensen en dat is altijd zo geweest en dat moet zo kunnen blijven. Maar sommige activiteiten moeten anders, sommige kunnen minder vaak of alleen op bepaalde plekken en andere dingen kunnen niet of niet meer. Vanzelfsprekend, in een natuurlijk Werelderfgoed. Waarbij we, ook vanzelfsprekend, samen zorgen dat de consequenties draaglijk zijn.

Terug naar vandaag, aan de vooravond van de omwenteling. Ik ben er klaar voor. Ons team is er klaar voor. Steeds meer mensen in Nederland zijn er klaar voor - we hebben het tij mee. Het ministerie van LNV vroeg ons om samen met de leden van het Beheerderscollectief Waddenzee input te leveren voor het Beleidskader Natuur Waddenzee. Dat hebben we in juni gedaan, inclusief concrete suggesties voor het beteugelen van gebruik, beleidsmatige verbeterpunten, toekomstbestendige keuzes en de bijbehorende kansen en bedreigingen. Nu zijn de beleidsmakers aan zet, het is tijd om de aangekondigde koers ook echt te gaan varen. Van “ja, mits” naar “nee, tenzij”.

Marre Walter

Directeur Beheerautoriteit Waddenzee

Urgentie

“Als je van het Waddengebied je werk maakt, heb je een lange adem nodig. Er wordt veel overlegd om scherp te krijgen wat er moet gebeuren om de Waddenzee te redden. Ook als we op onderdelen wel weten welke besluiten daarvoor nodig zijn, is dat niet zomaar geregeld. Je kunt het zien als een vorm van uitstel, maar ik realiseer me dat die gesprekken ook bijdragen aan het gevoel van urgentie. Dus als ik iets kan bijdragen om deze gesprekken zo efficiënt, snel en effectief mogelijk te laten verlopen, dan geeft mij dat voldoening.”

Aan het woord is Karst Jaarsma. Hij werkt bij het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en is daar beleidsmedewerker Trilaterale Samenwerking in de Waddenzee. Ook is hij actief als secretaris van het Opdrachtgeversoverleg van de Beheerautoriteit Waddenzee. Mocht je het even kwijt zijn: het Opdrachtgeversoverleg bestaat naast Karst uit zes mensen. Drie vertegenwoordigers van de Waddenprovincies, één van het ministerie van LNV, één van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I en W) en een voorzitter.

Karst is gemiddeld één dag per week bezig voor het Opdrachtgeversoverleg. “Ik stel de agenda op, vergaar de benodigde stukken, maak verslagen, en om de week hebben we een ambtelijk vooroverleg waarbij de laatste ontwikkelingen over de tafel gaan. De grootste drukte heb ik in de dagen vlak voor en vlak na een vergadering van het Opdrachtgeversoverleg. Vlak ervoor probeer ik zoveel mogelijk input bij elkaar te krijgen en na afloop zit ik de opdrachtgevers achter de broek om te checken of alle actiepunten inderdaad opgevolgd worden. En nu komt er onder andere een evaluatie aan met de Beheerautoriteit, dat vind ik ook interessant.”

Wat bedoelen we

Integraal werken is een speerpunt voor de Beheerautoriteit en inmiddels een hot item binnen het werkveld van de Wadden. “Zeker, integraal werken is essentieel en ook heel gewenst, iedereen wil het. De Beheerautoriteit is bovendien een governance-interventie, die is er natuurlijk niet zomaar gekomen. Maar in praktijk is het vaak nog best lastig. Hoe zorg je dat de betrokken partijen er genoeg aandacht voor hebben? Hoe bewaak je de noodzakelijke cultuurverandering? En wat bedoelen we eigenlijk precies met integraal werken? Het is een containerbegrip, waar verschillende mensen hun eigen invulling aan geven. Terwijl je het liefst nu meteen zoveel mogelijk concrete acties wilt ondernemen om het beheer te verbeteren.”

Als we Karst spreken, is het begin juli. “Vanmiddag gaat de eerste versie van het Integraal Beheerplan (IBP) naar de Tweede Kamer en Provinciale Staten. Dat wordt al heel concreet. En dankzij het IBP wordt het niet alleen steeds helderder hoe je versnippering in kaart brengt, maar ook hoe je onderscheid kunt maken tussen nuttige en schadelijke versnippering. Ik vind het heel mooi dat nu tastbaar wordt waar die versnippering ongewenst is, een uitvloeisel van allerlei procedures, en waar het echt op inhoud is gebaseerd.” De secretaris van het Opdrachtgeversoverleg zit er met zijn neus bovenop. Wij zijn blij dat het de neus van Karst is!

Het Kernteam van de Beheerautoriteit Waddenzee is een samenwerking namens alle beheerders in het Waddengebied. Met Froukje Krist (namens Landschap Noord-Holland, it Fryske Gea, Groninger Landschap en Natuurmonumenten) en Henk Middendorp (Rijkswaterstaat) blikken we terug op de meest recente Kernteamtweedaagse.

Schakel

“Het Kernteam is eigenlijk het voorportaal van het Beheerderscollectief”, zegt Froukje. “In dit team bereiden we zaken voor die in het collectief besproken of besloten moeten worden. Maar het is tweerichtingsverkeer, we krijgen ook signalen uit het Beheerderscollectief waar het Kernteam mee aan de slag kan. Wat ik er mooi aan vind, is dat het Kernteam een schakel is op alle niveaus: strategisch, tactisch en operationeel. Het werkt door alle lagen heen.”

“Wat ook heel prettig is,” vult Henk aan, “is dat de leden van het Kernteam meestal al wat langer meelopen en het gebied en de betrokken organisaties goed kennen. Op basis van die vaak jarenlange ervaring zijn deze mensen goed in staat om te adviseren of je iets nou wel of juist niet zou moeten doen. Heel veel dingen hebben ze al eens gezien of meegemaakt.”

Achterban

“Natuurlijk hebben Henk en ik allebei onze eigen achterban en hebben we soms onze eigen ideeën of perspectieven. Binnen de Coalitie Wadden Natuurlijk zijn acht partijen vertegenwoordigd. Dat creëert een heel eigen set uitdagingen. En binnen het Kernteam spreek ik namens de drie provinciale landschappen en Natuurmonumenten. Ik ben inmiddels door ervaring wijs geworden, ik weet waar op bepaalde onderwerpen spanning kan zitten. Nadat de stukken binnenkomen heb ik echt wel even tijd nodig om ze te bespreken, omdat ik meerdere organisaties vertegenwoordig.”

Henk herkent dat volledig. “Ja, binnen Rijkswaterstaat zijn zo’n 40 mensen dagelijks aan het werk rond de Waddenzee. Dat zijn de mensen die ik vertegenwoordig. En het is natuurlijk goed om al die meningen en ideeën te kanaliseren via één persoon, maar het kost meestal wel even tijd. Net als bij Froukje wringt dat soms een beetje met de snelheid waarmee de Beheerautoriteit bepaalde stappen wil zetten. Maar ja, als je de zaken goed voorbespreekt en uitwerkt, scheelt dat veel tijd in het Beheerderscollectief.”

Sporen volgen

“Tijdens de Kernteamtweedaagse hebben we onder andere samen geconstateerd dat het nuttig zou zijn om scherper onderscheid te maken in spoor 1 en spoor 2. Waarbij spoor 1 gaat om het optimaliseren van bestaand beheer, dingen die we nu al in praktijk kunnen brengen. En spoor 2 het pad effent naar het beheer zoals we dat in de toekomst zouden willen zien. Ook in de agenda kan je al aangeven of een punt bij spoor 1 of 2 hoort. En als je dan ook nog specificeert of het strategisch, beleidsmatig of operationeel is, dan kunnen we zorgen dat de juiste mensen aan tafel zitten zodat we efficiënter kunnen schakelen.”

“Het doel van deze bijeenkomst was om te kijken hoe we samen meer voortgang kunnen maken,” merkt Henk op, “samen beter kunnen worden. Wat mij betreft gaat het om het resultaat, dus je moet per onderwerp de juiste specialisten erbij halen. Het Kernteam blijft ondertussen intact en houdt overzicht. Ik denk dat het heel belangrijk is dat je weet in welke kring je zelf invloed hebt, in welke kring je samen invloed hebt (die is al exponentieel veel groter) en waar we als Kernteam geen invloed op hebben. Ligt het buiten onze invloedssfeer, dan moeten we uitzoeken wie er verantwoordelijk is en het daar neerleggen.”

“Het Beheerderscollectief heeft een enorme kracht om dingen te agenderen en voor elkaar te krijgen”, zegt Froukje. “Het gaat om complexe kwesties, met verschillende belangen, maar met zijn allen kunnen we veel meer bereiken dan ieder voor zich.” “Zeker,” vindt ook Henk, “door de stemmen te verenigen, zijn ze luider. Als beheerders presenteren we feiten. We meten, tellen, onderzoeken en delen onze bevindingen en we zijn het erover eens dat dingen echt anders moeten.” “Ja”, besluit Froukje, “dat was wel een van de helderste uitkomsten van deze tweedaagse. Het was een collectief signaal dat we de schouders eronder willen zetten om echt iets te bereiken. En we hebben er vertrouwen in dat een aangescherpt proces kan helpen om dat sneller voor elkaar te krijgen.”

“Sinds september 2022 ben ik bestuurlijk ambassadeur voor Natuurmonumenten in Fryslân en Groningen en lid van het Beheerderscollectief Waddenzee. Ik vind het echt geweldig om dit werk te kunnen doen en daarmee ook professioneel terug te keren naar de natuur. Jaren geleden werkte ik bij Staatsbosbeheer en hielp ik mee in de lobby voor beter beheer van de Waddenzee. Er waren heel veel mensen die al lang de kar in die richting trokken. En gelukkig stond er in 2018 dan toch maar in het regeerakkoord dat de Waddenzee beter beheer nodig had. Een belangrijk keerpunt.”

Samenwerken is broodnodig

Ruim 20 jaar was Jorien actief als woordvoerder en communicatiespecialist voor verschillende organisaties. “Dat ik me nu in deze ambassadeursrol hard kan maken voor effectieve samenwerking in dit gebied vind ik niet alleen leuk en interessant, het is ook broodnodig. Ik zie dagelijks situaties waarin kraakhelder wordt hoe belangrijk het is om beheer gezamenlijk te doen.”

“Een voorbeeld? Wat dacht je van de vogelgriep? De uitbraak lijkt over te zijn in de veeteelt, maar het is nog lang niet voorbij in de natuur. Er zijn afgelopen maanden meer dan tienduizend vogels doodgegaan in het Waddengebied, alleen al op het broedeiland Stern in de Eemshaven zo’n vierduizend, vooral kokmeeuwen en visdieven. Vorig jaar was er een grote uitbraak onder de sterns op Texel; daar hebben we veel van geleerd bij Natuurmonumenten. Maar met het afvoeren van de dode dieren zien we nu opnieuw dat betrokken beheerders bij gebrek aan een daadkrachtige overheid noodgedwongen hun eigen ding doen, en dat leidt tot problemen. Hier is een gezamenlijke aanpak nodig, met structureel budget. Namens het Beheerderscollectief hebben dat ook gemeld in een brief aan het ministerie van LNV.” Tijdens het interview wachten ze nog op antwoord.

Toe aan actie

“De verschillende waddenbeheerders doen ontzettend goed werk, laat dat duidelijk zijn. En ze hebben dat decennialang ieder met hun eigen specialisme en op hun eigen manier gedaan. Samenwerken betekent ook over je eigen schaduw heen stappen, en dat is niet makkelijk. Maar het gaat helemaal niet goed met de Waddenzee en het beheer moet echt beter. Het Integraal Beheerplan van de Beheerautoriteit geeft daar hopelijk een goed kader voor. Ik ben sowieso blij met het team van de Beheerautoriteit; we werken goed samen, bijvoorbeeld rond herstelmaatregelen in de kwelders.”

“Ik merk dat ik het gepraat een beetje beu ben. Het is tijd voor concreet beleid. Ik ben toe aan actie. Zoals Greenpeace het lang geleden al verwoordde: no time to waste. We kunnen het niet maken om ons enige natuurlijke werelderfgoed in deze staat achter te laten voor komende generaties. Het moet nu gebeuren, aan de slag!”

Op 3 en 4 juli 2023 kwamen de leden van het Kernteam bij elkaar voor een tweedaagse. Samen vertegenwoordigen zij alle beheerders in het Waddengebied, groot en klein. Bijzonder programmapunt was het bezoek aan de vismigratierivier die op dit moment wordt aangelegd. Een vier kilometer lange meanderende rivier in het IJsselmeer, die vlak bij Kornwerderzand door de Afsluitdijk gaat. Miljoenen trekvissen kunnen straks weer heen en weer tussen zee en meer, zonder dat er ook maar een druppel zout water in het IJsselmeer terechtkomt. Een wereldprimeur, waar het Kernteam nu vast een kijkje mocht nemen

Op 12 mei was er een digitale kombergingsbijeenkomst die helemaal in het teken stond van vogelgriep. Zoals Jorien Bakker in deze nieuwsbrief vertelt, heeft de meest recente uitbraak grote gevolgen voor hele populaties, onder andere op Griend en het broedeiland Stern. In het Waddengebied is de ziekte inmiddels meer dan tienduizend vogels fataal geworden. Een deel daarvan is terug te vinden in de vogelgriep-app , ontwikkeld in opdracht van het ministerie van LNV. Doordat verschillende partijen het in deze app registreren als ze dode vogels vinden, geeft hij een indruk van de verspreiding van vogelgriep.

Kombergingswerkgemeenschappen najaar 2023

14 september 2023: werkgemeenschap Marsdiep Eierlandse Gat op Texel

4 oktober 2023: werkgemeenschap Bornediep / Pinkegat in Marrum (Frl)

20 oktober 2023: werkgemeenschap Eems Dollard locatie n.t.b.

Datum en locatie n.t.b. Werkgemeenschap Groninger Wad/Zoutkamperlaag 

In juni reikten we onze unieke Beheerautorithermos uit aan Liesbeth Meijer. Ze wist de jury te overtuigen met een mooi staaltje spoken word, dat we hier graag met je delen.

Waddengevoel

De wadden, droogvallende gronden in het noorden,

dat is het gebied waar mensen

zich voor in willen zetten

waar ze helemaal warm voor lopen.

Daar waar de garnalen

tussen je tenen kunnen kriebelen

waar de rosse grutto’s opvetten

voor ze noord- of zuidwaarts vliegen.
 

Daar waar de wind

door alles heen kan gieren

waar een dik verenpak of jas

soms niet voldoende bescherming biedt.

De wadden,

daar waar je ruimte kan vinden

waar je door en door koud kunt worden

waar de sterren zichtbaar zijn

waar je toch altijd warm van wordt.

waar een gevulde thermoskan welkom is

We hebben Liesbeth uitgedaagd om een andere Waddenfan te vragen: wat betekent het Waddengebied voor jou? Wat is die bijzondere aantrekkingskracht? Ook nu kan het antwoord komen in de vorm van tekst, fotografie, een tekening, een filmpje of op een andere manier. We zijn benieuwd!

Op grond van de Wet Hergebruik van Overheidsinformatie mag iedereen de informatie uit deze nieuwsbrief hergebruiken, met uitzondering van foto’s en content van derden. Wil je toch zulke informatie of een foto plaatsen? Neem dan contact met ons op.

www.beheerautoriteitwaddenzee.nl
info@behautwad.nl

Wil je geen nieuwsbrieven meer van ons krijgen? Dat vinden we natuurlijk jammer, maar het kan door op afmelden te klikken.

Dit is onze drieledige opgave:

• Versterk de samenhang en samenwerking tussen beheerders, zowel op inhoud als organisatie;
• Draag vanuit beheer bij aan beleid en zorg ervoor dat waardevolle adviezen uit de beheerpraktijk worden gehoord;
• Signaleer en agendeer bij de opdrachtgevers de punten die nodig zijn om beheer te verbeteren.

De Waddenzee is het grootste aaneengesloten natuurgebied van West-Europa en het grootste getijdengebied ter wereld. Ook in Nederland zijn veel organisaties voor dit unieke gebied actief in het beheer van water en natuur, inclusief de visstand. Deze beheerders hebben een schat aan kennis en ervaring. Als Beheerautoriteit Waddenzee hebben we de opdracht om hun krachten te bundelen, zodat ze effectief kunnen samenwerken. Alleen met een holistische benadering krijgt de Waddenzee de kans om te herstellen en kan de natuurkwaliteit verbeteren.